Spis treści
Spółka z o.o. ma stratę w bilansie, a jednocześnie na kapitałach własnych widnieją dopłaty wspólników. Właściciele chcieliby przynajmniej część tych środków „odblokować” i zwrócić wspólnikom. Czy sama strata automatycznie to wyklucza? Odpowiedź – jak zwykle w prawie spółek – brzmi: to zależy, ale dużo rzadziej „nie” niż mogłoby się wydawać. Zwrot dopłat jest pod określonymi warunkami możliwy także w spółkach ze stratą.
Skąd biorą się dopłaty w spółce z o.o.?
Dopłaty to dodatkowe środki pieniężne, które wspólnicy wnoszą do spółki na podstawie umowy spółki i przepisów art. 177–179 KSH. W praktyce:
- wzmacniają kapitały własne bez podwyższania kapitału zakładowego,
- poprawiają obraz spółki w oczach banków, kontrahentów i audytora,
- są bardziej elastyczne niż klasyczne dokapitalizowanie – mogą być później zwrócone.
Czy strata zawsze blokuje zwrot dopłat?
Punktem wyjścia jest art. 179 § 1 KSH, który stanowi że „dopłaty mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym.”
W „czystym” modelu kodeksowym oznacza to, że:
- dopłaty są co do zasady zwrotne,
- ale w tej części, w jakiej są potrzebne do pokrycia straty bilansowej – nie mogą zostać zwrócone.
Wyobraźmy sobie spółkę, w której:
- łączna kwota dopłat to 1 000 000 zł,
- w kapitale własnym wykazana jest strata 300 000 zł.
Przy domyślnym stosowaniu art. 179 KSH, potencjalnie do zwrotu pozostaje 700 000 zł – pozostała część dopłat jest „zablokowana” jako bufor na pokrycie straty.
Kluczowa rzecz: ten przepis ma charakter dyspozytywny. Umowa spółki może go złagodzić (albo zaostrzyć). I tu zaczyna się przestrzeń dla bardziej elastycznych rozwiązań.
Umowa spółki – dlaczego ma kluczowe znaczenie?
W praktyce spotykamy dwa główne modele umów spółek, jeśli chodzi o dopłaty.
Model „kodeksowy” – ostrożny
Umowa spółki:
- przewiduje dopłaty,
- nie wypowiada się szerzej o zasadach ich zwrotu,
- nie wyłącza stosowania art. 179 KSH.
W takim wariancie:
- zwrot dopłat jest możliwy ale tylko w zakresie dopłat „ponad stratę”,
- zawsze trzeba weryfikować konkretną sytuację w oparciu o aktualne sprawozdanie finansowe.
Model „elastyczny” – dopłaty zwrotne „w każdym czasie”
Możliwe są także rozwiązania, w których:
- umowa spółki przewiduje wprost, że dopłaty mogą być zwracane w każdym czasie na podstawie uchwały wspólników,
- stosowanie art. 179 § 1 i 2 KSH jest wyłączone albo zmodyfikowane,
- szczegółowe zasady (kto, ile, kiedy) ustala każdorazowo uchwała.
W takim modelu sama strata bilansowa nie blokuje automatycznie zwrotu dopłat. Warunkiem stają się przede wszystkim wymogi bilansowe i test ochrony kapitału zakładowego, o którym mowa w art. 189 § 2 KSH.
Wniosek jest prosty: zanim zaczniemy liczyć kwoty, trzeba przeanalizować umowę spółki. To ona odpowiada na pytanie, jakie mamy możliwości i w jakim zakresie spółka jest związana przepisem art. 179 KSH.
Ograniczenia bilansowe – test aktywów netto
Nawet najbardziej elastyczna umowa spółki nie pozwala ignorować art. 189 § 2 KSH, który w praktyce pełni rolę „hamulca bezpieczeństwa”. Przepis ten stanowi, że wspólnicy nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki, potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego.
Co to znaczy w języku bilansu?
Kapitał zakładowy i aktywa netto
Po stronie pasywów bilansu mamy m.in.:
- kapitał podstawowy (zakładowy),
- kapitał zapasowy,
- pozostałe kapitały rezerwowe (w tym dopłaty),
- zysk / strata z lat ubiegłych,
- zysk / strata netto bieżącego roku.
Suma tych pozycji to kapitał własny, nazywany też aktywami netto – czyli tyle, ile pozostaje spółce po odjęciu wszystkich zobowiązań od aktywów.
Test z art. 189 § 2 KSH można opisać w prosty sposób:
- patrzymy na kapitał własny,
- porównujemy go z kapitałem zakładowym,
- sprawdzamy, czy po planowanej wypłacie (np. zwrocie dopłat):
- kapitał własny nadal będzie wyższy niż kapitał zakładowy, i
- nadwyżka ponad kapitał zakładowy będzie co najmniej równa kwocie planowanej wypłaty.
Jeśli planowany zwrot dopłat „zje” tę nadwyżkę – wchodzimy na obszar zakazany przez art. 189 § 2 KSH.
Czy test z art. 189 § 2 KSH obejmuje także zwrot dopłat?
W doktrynie są różne poglądy. Część autorów uważa, że zwrot dopłat ma swoją „własną” regulację, inni – że także on powinien przechodzić przez test z art. 189 § 2 KSH.
Z perspektywy zarządu i wspólników, zwłaszcza w spółkach badanych przez biegłego rewidenta, bezpieczniej jest przyjąć szerokie, ostrożnościowe podejście zakładające, że każda wypłata na rzecz wspólników – w tym zwrot dopłat – nie może naruszać poziomu aktywów netto potrzebnych do pełnego pokrycia kapitału zakładowego.
Dlatego tak ważna jest dobrze przygotowana symulacja bilansowa.
Jak bezpiecznie zaplanować zwrot dopłat – w praktyce
W modelowym scenariuszu zwrot dopłat warto przeprowadzić w kilku uporządkowanych krokach.
1. Przegląd umowy spółki
Na początku:
- sprawdzamy, jak umowa spółki reguluje dopłaty i ich zwrot,
- weryfikujemy, czy:
- odsyła do art. 179 KSH, czy go modyfikuje,
- wprowadza dodatkowe warunki (np. wymóg zgody wszystkich wspólników),
- dopuszcza zwrot „w każdym czasie”.
Jeżeli obecna treść umowy nie pozwala na planowany model zwrotu, trzeba rozważyć zmianę umowy i jej rejestrację w KRS.
2. Uchwała wspólników o zwrocie dopłat
Kiedy wiemy już, że umowa na to pozwala, zgromadzenie wspólników podejmuje uchwałę, w której jasno określa:
- łączną kwotę przeznaczoną do zwrotu,
- kwotę przypadającą na udział,
- listę wspólników uprawnionych do otrzymania zwrotu,
- termin lub harmonogram wypłat.
3. Symulacja bilansowa i test aktywów netto
Zarząd powinien następnie przeprowadzić symulację bilansową na konkretny dzień, np. na koniec ostatniego miesiąca:
- ustalić aktualną wysokość kapitałów własnych,
- zestawić ją z poziomem kapitału zakładowego,
- „odjąć” planowaną kwotę zwrotu dopłat i sprawdzić, jaka kwota zostaje.
Jeżeli po tej operacji:
- kapitał własny nadal przewyższa kapitał zakładowy, a
- nadwyżka jest co najmniej równa planowanej wypłacie,
to z punktu widzenia art. 189 § 2 KSH możemy mówić o bezpiecznym poziomie.
W spółkach podlegających badaniu przez audytora warto tę symulację skonsultować z biegłym rewidentem, zanim pieniądze zostaną wypłacone wspólnikom.
4. Uchwała zarządu i wykonanie wypłaty
Na końcu zarząd podejmuje uchwałę o realizacji wypłat, powołując się na:
- uchwałę wspólników,
- wyniki symulacji bilansowej,
- ewentualne opinie doradców lub audytora.
Jeżeli wypłata ma nastąpić później niż dzień, na który przygotowano symulację, dobrze jest sprawdzić, czy sytuacja spółki w międzyczasie nie uległa istotnej zmianie (np. duża nowa inwestycja, kredyt, pogorszenie wyników).
Przykład – analiza kapitałów własnych
Poniższa tabela pokazuje przykładową sytuację spółki X sp. z o.o.
Przykładowe dane – kapitały własne spółki X sp. z o.o.
Pozycja | Na dzień 31.12.20X1 | Na dzień 31.08.20X2 |
|---|---|---|
Kapitał podstawowy | 500 000 zł | 500 000 zł |
Kapitał zapasowy | 100 000 zł | 0 zł |
Pozostałe kapitały rezerwowe (dopłaty) | 800 000 zł | 1 000 000 zł |
Zysk / strata z lat ubiegłych | –150 000 zł | –50 000 zł |
Zysk / strata netto | –300 000 zł | 600 000 zł |
Suma kapitałów własnych (aktywa netto) | 950 000 zł | 2 050 000 zł |
Załóżmy, że wspólnicy chcą zwrócić 900 000 zł dopłat, opierając się na danych na 31.08.20X2.
- przed zwrotem dopłat kapitały własne wynoszą 2 050 000 zł,
- po wypłacie 900 000 zł dopłat spadną do 1 150 000 zł,
- kapitał zakładowy to 500 000 zł.
Oznacza to, że po zwrocie dopłat:
- spółka nadal ma znaczną nadwyżkę aktywów netto nad kapitałem zakładowym (1 150 000 zł vs 500 000 zł),
- nadwyżka wynosi 650 000 zł, czyli jest wyższa niż kwota wypłaty.
W kontekście art. 189 § 2 KSH taki zwrot dopłat mieści się zatem w bezpiecznych granicach. W praktyce zarząd powinien oczywiście popatrzeć jeszcze na płynność (czy spółka faktycznie ma środki na koncie) i na planowane wydatki.
Podsumowanie
Strata w spółce z o.o. nie przekreśla automatycznie możliwości zwrotu dopłat. Odpowiedź na pytanie „czy można zwrócić dopłaty?” wymaga zawsze spojrzenia z trzech stron:
- umowy spółki – czy dopuszcza zwrot, czy modyfikuje art. 179 KSH,
- bilansu – czy po wypłacie pozostanie odpowiednia nadwyżka aktywów netto nad kapitałem zakładowym,
- płynności – czy spółka realnie udźwignie wypłatę, nie narażając bieżącej działalności.
Dobrze zaplanowany zwrot dopłat może być wygodnym sposobem na „odblokowanie” części kapitałów własnych i uporządkowanie relacji ze wspólnikami, szczególnie przy zmianach w strukturze właścicielskiej albo wejściu nowego inwestora.
Jeżeli rozważają Państwo taki ruch w swojej spółce, warto zacząć od analizy umowy spółki, sprawozdania finansowego i planowanych transakcji, a dopiero później przejść do konkretnych scenariuszy kwotowych. Nasza kancelaria może Państwa wesprzeć w analizie i przygotowaniu całego procesu.