Spis treści
Fundacja rodzinna to instytucja prawna umożliwiająca gromadzenie i zarządzanie majątkiem w interesie beneficjentów, z myślą o zabezpieczeniu finansowym przyszłych pokoleń. W kontekście sukcesji przedsiębiorstw rodzinnych pojawia się pytanie: czy możliwe jest wniesienie całego przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej? Analiza tego zagadnienia obejmuje aspekty prawne oraz podatkowe, w szczególności w odniesieniu do podatku od towarów i usług (VAT).
Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej – aspekty prawne
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Fundator, czyli osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości nie niższej niż 100 000 zł.
Przedmiotem wkładu mogą być różnorodne składniki majątkowe, w tym całe przedsiębiorstwo. Zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, obejmujący m.in.:
- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo (nazwa),
- własność nieruchomości i ruchomości,
- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy,
- wierzytelności, środki pieniężne,
- koncesje, licencje, zezwolenia,
- patenty i inne prawa własności przemysłowej,
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej jest zatem dopuszczalne prawnie i może obejmować zarówno składniki materialne, jak i niematerialne.

Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej a podatek VAT
Kwestia opodatkowania VAT przy wniesieniu przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej jest istotna dla fundatorów. Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, przepisów tej ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Pojęcie „zbycia” obejmuje różne formy przeniesienia własności, w tym darowiznę czy aport.
Oznacza to, że wniesienie całego przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej jest wyłączone spod opodatkowania VAT. Potwierdzają to interpretacje indywidualne wydawane przez organy podatkowe, np. interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 26 kwietnia 2024 roku (nr 0112-KDIL3.4012.174.2024.1.AK), która wskazuje, że taka transakcja nie podlega opodatkowaniu VAT.
Warunki wyłączenia z opodatkowania VAT
Aby wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej było wyłączone z opodatkowania VAT, muszą być spełnione określone warunki:
- Przedmiot transakcji musi stanowić przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ Kodeksu cywilnego, czyli zorganizowany zespół składników przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.
- Fundacja rodzinna powinna kontynuować działalność gospodarczą prowadzoną dotychczas przez przedsiębiorstwo. Istotne jest, aby przekazane składniki majątkowe umożliwiały fundacji prowadzenie tej działalności bez konieczności nabywania dodatkowych elementów.
Spełnienie powyższych warunków pozwala na skorzystanie z wyłączenia z opodatkowania VAT przy wniesieniu przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej.
Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza zamknięty katalog rodzajów działalności gospodarczej, jakie może prowadzić fundacja. Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą tylko w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu (fundacja rodzinna może wykonywać tę działalność wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym);
- gospodarki leśnej (fundacja rodzinna może wykonywać tę działalność wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym).
Jakie są różnice między wniesieniem przedsiębiorstwa a zorganizowanej części przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej?
Istnieją istotne różnice między wniesieniem przedsiębiorstwa a zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP) do fundacji rodzinnej.
Zakres wnoszonych aktywów
- Przedsiębiorstwo: Obejmuje całość aktywów i pasywów firmy, stanowiąc kompleksowy zorganizowany zespół składników.
- ZCP: To wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część przedsiębiorstwa, zdolna do realizacji określonych zadań gospodarczych.
Konsekwencje podatkowe
Podatek VAT
- Zarówno wniesienie przedsiębiorstwa, jak i ZCP do fundacji rodzinnej nie podlega opodatkowaniu VAT.
Podatek dochodowy
- Przedsiębiorstwo: Wniesienie całego przedsiębiorstwa jest neutralne podatkowo zarówno dla fundatora, jak i fundacji.
- ZCP: Wniesienie ZCP również nie podlega opodatkowaniu PIT ani CIT.
Możliwości operacyjne fundacji
- Przedsiębiorstwo: Fundacja rodzinna nie może bezpośrednio prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza katalog z art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej.
ZCP: Podobnie jak w przypadku całego przedsiębiorstwa, fundacja nie może bezpośrednio prowadzić działalności gospodarczej ZCP wykraczającej poza ustawowy katalog.
Rekomendowane rozwiązania
- Wniesienie udziałów/akcji: W sytuacji, gdy fundacja rodzinna nie mogłaby kontynuować działalności gospodarczej przedsiębiorstwa czy ZCP rozwiązaniem może być wniesienie do fundacji rodzinnej udziałów lub akcji spółki, a nie bezpośrednio przedsiębiorstwa czy ZCP.
- Unikanie podwójnego przeniesienia: Nie zaleca się wnoszenia przedsiębiorstwa do fundacji, a następnie aportem do spółki handlowej, gdyż zwiększa to ryzyko związane z aportem.
Wniesienie zarówno przedsiębiorstwa, jak i ZCP do fundacji rodzinnej jest możliwe, ale wiąże się z pewnymi ograniczeniami operacyjnymi. Najkorzystniejszym rozwiązaniem – w sytuacji, gdy fundacja rodzinna nie mogłaby kontynuować działalności gospodarczej przedsiębiorstwa czy ZCP – wydaje się być przekształcenie działalności w spółkę prawa handlowego, a następnie wniesienie udziałów lub akcji tej spółki do fundacji rodzinnej.
Jakie są korzyści i ryzyka wynikające z wniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej?
Wniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP) do fundacji rodzinnej wiąże się z pewnymi korzyściami, ale także potencjalnymi ryzykami.
Korzyści
- Neutralność podatkowa: Wniesienie ZCP do fundacji rodzinnej nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym (PIT ani CIT).
- Zabezpieczenie majątku: Fundacja rodzinna pozwala chronić majątek przed roszczeniami wierzycieli, o ile zobowiązania fundatora powstały po wniesieniu majątku do fundacji.
- Zachowanie ciągłości biznesu: Umożliwia utrzymanie trwałości rodzinnego przedsiębiorstwa w procesie sukcesji, unikając potencjalnych konfliktów między spadkobiercami.
- Profesjonalne zarządzanie: ZCP wniesione do fundacji rodzinnej może być zarządzane profesjonalnie, bez zagrożenia dla trwałości, rentowności i efektywności biznesu.
- Korzystne zasady opodatkowania: Fundacja rodzinna korzysta ze specjalnych zasad opodatkowania, uwzględniających powiązania rodzinne beneficjentów z fundatorem.
Ryzyka
- Ograniczenia w prowadzeniu działalności: Fundacja rodzinna ma ograniczony katalog dozwolonych rodzajów działalności gospodarczej. Przekroczenie tego zakresu może skutkować nałożeniem podatku sankcyjnego w wysokości 25%.
- Konieczność reorganizacji: Może być wymagana reorganizacja przedsiębiorstwa, co wiąże się z czasem, kosztami i potencjalnymi komplikacjami prawnymi.
Podsumowując, wniesienie ZCP do fundacji rodzinnej może być korzystnym rozwiązaniem dla zabezpieczenia majątku i planowania sukcesji, ale wymaga starannego planowania i uwzględnienia potencjalnych ryzyk prawnych i podatkowych.