Fundacja rodzinna a komornik

23 maja, 2025

Fundacja rodzinna a komornik – ochrona majątku w praktyce

Fundacja rodzinna, wprowadzona do polskiego prawa w 2023 roku, budzi duże zainteresowanie jako narzędzie do zarządzania i ochrony majątku rodzinnego. Jej kluczową funkcją – poza sukcesją – jest zabezpieczenie majątku przed ryzykami prawnymi i finansowymi. Pojawia się więc pytanie: jak wygląda relacja „fundacja rodzinna a komornik”? Czy fundacja faktycznie chroni majątek przed egzekucją?

Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko wtedy, gdy fundacja została prawidłowo zaplanowana i utworzona zgodnie z obowiązującym prawem. Poniżej omawiamy najważniejsze aspekty tego zagadnienia.

Ochrona przed egzekucją – co mówi prawo?

Rozważając założenie fundacji rodzinnej i wniesienie do niej określonych aktywów, np. nieruchomości, trzeba odróżnić dwie sytuacje. Pierwsza to prewencyjna ochrona majątku fundatora – na wypadek przyszłych trudności finansowych wynikających z ryzyka gospodarczego, np. prowadzenia działalności, udziału w spółkach osobowych czy pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych. Druga natomiast to próba „ucieczki” przed wierzycielami, kiedy zadłużenie już powstało, choćby jeszcze nie było wymagalne.

W tym pierwszym scenariuszu prawo nie przewiduje ograniczeń. Obowiązujące przepisy pozwalają na swobodne rozdysponowanie majątku – zarówno między członków rodziny, jak i poprzez przekazanie go na rzecz fundacji rodzinnej. Dzięki temu fundator może stworzyć strukturę, która gromadzi jego dorobek i umożliwia korzystanie z niego przez wskazanych beneficjentów, a jednocześnie odpowiada za jego dalsze pomnażanie.

Co do zasady nie ma więc przeszkód, aby składniki majątkowe należące do fundatora zostały przeniesione do fundacji. Taki krok stanowi przejaw racjonalnej polityki zabezpieczenia rodzinnego majątku i budowania jego długoterminowej ochrony.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy przeniesienie aktywów następuje ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli czynność prawna prowadzi do tego, że wierzyciele nie będą mogli uzyskać zaspokojenia swoich roszczeń, przepisy przewidują możliwość skierowania roszczeń również wobec osoby trzeciej – w tym przypadku fundacji rodzinnej. Może to dotyczyć m.in. nieruchomości, które fundator przekazał do fundacji, a które w normalnym toku egzekucji mogłyby służyć wierzycielom jako źródło spłaty zadłużenia.

Warto także pamiętać, że działania zmierzające do udaremnienia wykonania wyroku sądu lub decyzji innego organu państwowego mogą mieć nie tylko konsekwencje cywilne, ale również karne. Kodeks karny przewiduje bowiem odpowiedzialność, włącznie z karą pozbawienia wolności, dla dłużnika, który umyślnie działa w celu uniemożliwienia lub ograniczenia zaspokojenia wierzycieli.

Zgoła inaczej oceniane są sytuacje, gdy fundator działa w stabilnej kondycji finansowej, a przekazanie składników majątkowych – np. działki, lokalu mieszkalnego czy innych aktywów – nie wpływa negatywnie na jego wypłacalność i zdolność regulowania własnych zobowiązań. Wówczas wniesienie majątku do fundacji rodzinnej jest postrzegane jako racjonalny instrument zabezpieczenia przyszłości i minimalizacji ryzyk wynikających z ewentualnych inwestycji.

Przed podjęciem decyzji warto jednak dokładnie przeanalizować regulacje dotyczące odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora, aby mieć pełną świadomość potencjalnych skutków prawnych takiego transferu.

Wniesienie majątku przed powstaniem zobowiązań

Majątek musi zostać wniesiony do fundacji rodzinnej przed powstaniem zobowiązań fundatora. Jeśli zobowiązania powstaną po wniesieniu majątku, fundacja rodzinna jako odrębny podmiot prawny chroni ten majątek przed egzekucją komorniczą i roszczeniami wierzycieli skierowanymi do fundatora.

Odrębność majątkowa fundacji

Majątek wniesiony do fundacji rodzinnej staje się jej własnością, a nie pozostaje w posiadaniu fundatora. Dzięki temu jest oddzielony od majątku prywatnego fundatora i nie podlega egzekucji w związku z jego zobowiązaniami powstałymi po ustanowieniu fundacji.

Kiedy ochrona NIE działa?

Odpowiedzialność za zobowiązania wcześniejsze

Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie za zobowiązania fundatora powstałe przed jej utworzeniem, ale tylko do wysokości wniesionego majątku. Wierzyciel może więc dochodzić roszczeń także od fundacji – np. z wniesionych nieruchomości lub środków pieniężnych.

Skarga pauliańska

Jeśli wniesienie majątku do fundacji rodzinnej miało na celu pokrzywdzenie wierzycieli (np. w celu udaremnienia egzekucji), mogą oni skorzystać ze skargi pauliańskiej. Sąd może wówczas uznać, że przekazanie majątku było pozorne, a komornik zyska dostęp do tego majątku mimo jego formalnego przeniesienia do fundacji.

Zobowiązania alimentacyjne

Fundacja rodzinna nie chroni majątku przed egzekucją obowiązków alimentacyjnych ciążących na fundatorze. Zgodnie z przepisami, fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za zobowiązania alimentacyjne powstałe przed jej ustanowieniem. W przypadku zobowiązań alimentacyjnych powstałych po ustanowieniu fundacji, odpowiedzialność fundacji ma charakter subsydiarny, co oznacza, że fundacja zobowiązana jest do spełnienia świadczenia alimentacyjnego tylko wtedy, gdy egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.

Fundacja a egzekucja świadczeń beneficjenta

Jeżeli w stosunku do beneficjenta fundacji rodzinnej toczy się egzekucja, wówczas komornik może zająć wierzytelności przysługujące beneficjentowi względem fundacji z tytułu należnych mu świadczeń (np. comiesięcznych wypłat). W takim przypadku fundacja przekazuje zajęte środki bezpośrednio komornikowi. Należy jednak podkreślić, że prawa niezbywalne beneficjenta – takie jak uczestnictwo w zgromadzeniach czy prawo do informacji – nie podlegają egzekucji.

Zasady działania i działalność gospodarcza

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko w ściśle określonym zakresie, np.:

wynajem nieruchomości,
obrót instrumentami finansowymi,
udzielanie pożyczek spółkom kapitałowym z grupy fundatora.

Dochody z takiej działalności zasilają majątek fundacji i mogą wzmacniać jej funkcję ochronną.

Warunki skutecznej ochrony majątku

Aby fundacja rodzinna faktycznie chroniła majątek przed egzekucją komorniczą, muszą zostać spełnione ściśle określone warunki:

majątek musi być wniesiony przed powstaniem zobowiązań fundatora,
fundacja musi działać zgodnie z prawem i nie może służyć do pokrzywdzenia wierzycieli,
zobowiązania alimentacyjne nie są objęte ochroną – ich egzekucja jest zawsze możliwa,
fundacja odpowiada za wcześniejsze zobowiązania fundatora do wysokości przekazanego majątku,
wypłaty dla beneficjentów mogą być zajmowane przez komornika, jeśli ci mają długi.

Fundacja rodzinna a ochrona nieruchomości przed egzekucją

Fundacja rodzinna może być skutecznym narzędziem do ochrony nieruchomości przed egzekucją komorniczą, ale jej skuteczność zależy od spełnienia kilku kluczowych warunków. Przeniesienie nieruchomości do fundacji rodzinnej stanowi formę wydzielenia majątku z majątku osobistego fundatora, co w praktyce ogranicza możliwość zajęcia tej nieruchomości przez komornika działającego wobec fundatora jako osoby fizycznej.

Jak działa ochrona nieruchomości w fundacji rodzinnej?

Nieruchomość wniesiona do fundacji rodzinnej przestaje być własnością fundatora. Staje się majątkiem fundacji, która jest odrębnym podmiotem prawnym. Komornik prowadzący egzekucję wobec fundatora nie może zająć nieruchomości należącej do fundacji, jeśli zobowiązania powstały po jej wniesieniu.

Kluczowe warunki skutecznej ochrony

Moment wniesienia nieruchomości. Dla skutecznej ochrony nieruchomość musi zostać wniesiona do fundacji rodzinnej przed powstaniem zobowiązań fundatora. W przeciwnym razie wierzyciel może skorzystać ze skargi pauliańskiej i uzyskać dostęp do majątku fundacji.
Fundacja odpowiada za wcześniejsze zobowiązania. Zgodnie z ustawą, fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem – ale tylko do wysokości wniesionego majątku.
Egzekucja alimentacyjna. Ochrona nieruchomości nie działa wobec długów alimentacyjnych. Fundacja odpowiada za takie zobowiązania nawet wtedy, gdy powstały po jej utworzeniu, o ile egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.

Praktyczne aspekty przeniesienia nieruchomości

Nieruchomość może być wniesiona do fundacji rodzinnej zarówno w chwili jej tworzenia (jako wkład na fundusz założycielski), jak i później – w formie darowizny.
Fundacja rodzinna stanowi alternatywę dla „przepisywania” majątku na dzieci lub innych członków rodziny – eliminuje ryzyko podziału majątku, jednocześnie zachowując nad nim kontrolę i zabezpieczając jego integralność w perspektywie pokoleniowej.
Wypłaty świadczeń z fundacji (np. comiesięcznych) mogą zostać zajęte przez komornika działającego wobec beneficjenta, ale nie dotyczy to nieruchomości, które stanowią majątek fundacji.

Kiedy ochrona nieruchomości nie działa?

Skarga pauliańska. Jeżeli fundator przeniósł nieruchomość do fundacji w celu pokrzywdzenia wierzycieli, sąd może uznać tę czynność za bezskuteczną wobec wierzyciela. W takiej sytuacji możliwe będzie prowadzenie egzekucji z majątku fundacji.
Wcześniejsze zobowiązania fundatora. Jeśli nieruchomość została przekazana po powstaniu długów, fundacja nie stanowi skutecznej ochrony – odpowiada majątkiem do wysokości otrzymanego składnika.
Zasady prawa upadłościowego. Przeniesienie nieruchomości do fundacji może zostać zakwestionowane również w toku postępowania upadłościowego fundatora, zwłaszcza jeśli miało miejsce niedługo przed ogłoszeniem jego niewypłacalności.

Czy fundacja rodzinna pozwala ochronić majątek spółki z o.o.?

Tak, fundacja rodzinna może skutecznie chronić udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.), ale nie chroni bezpośrednio majątku samej spółki, jeśli to ona jest dłużnikiem. Skuteczność tej ochrony zależy od właściwego zaplanowania i momentu wniesienia udziałów.

Jak to działa?

Wniesienie udziałów spółki z o.o. do fundacji rodzinnej

Fundator, będący wspólnikiem spółki z o.o., może wnieść swoje udziały do fundacji rodzinnej. W takiej sytuacji fundacja staje się ich właścicielem – a nie osoba fizyczna. Udziały w spółce nie podlegają wtedy egzekucji komorniczej prowadzonej przeciwko fundatorowi, o ile zobowiązania powstały po wniesieniu ich do fundacji.

Ochrona majątku spółki – tylko pośrednia

Fundacja posiadająca udziały może wpływać na decyzje spółki, ale nie oznacza to, że jej majątek (np. nieruchomości, samochody, środki na koncie) jest chroniony przed egzekucją. Jeśli to spółka ma długi, komornik może zająć jej majątek, ponieważ fundacja nie jest jego właścicielem – jest jedynie wspólnikiem.

Korzyści z wniesienia udziałów

Ochrona przed egzekucją osobistą fundatora

Wierzyciele nie mogą zająć udziałów, które zostały wcześniej wniesione do fundacji – są one jej majątkiem. Tym samym nie dojdzie do przymusowej sprzedaży udziałów w toku egzekucji osobistej.

Zarządzanie i sukcesja

Fundacja umożliwia wielopokoleniowe zarządzanie udziałami, chroni firmę przed rozdrobnieniem własności i ewentualnymi sporami między spadkobiercami. Pozwala też zachować ciągłość decyzyjną w spółce.

Kluczowe ograniczenia i uwagi

Fundacja rodzinna nie chroni majątku spółki z o.o., jeśli to ona jest dłużnikiem. W przypadku, gdy zobowiązania obciążają samą spółkę, komornik ma prawo prowadzić egzekucję z jej majątku – bez względu na to, czy udziały należą do osoby fizycznej, czy do fundacji. Ochrona wynikająca z fundacji dotyczy wyłącznie udziałów, a nie bezpośrednio aktywów należących do spółki.

Skuteczność ochrony udziałów zależy od momentu ich wniesienia do fundacji. Jeżeli udziały zostały przekazane do fundacji rodzinnej po powstaniu zobowiązań fundatora, wierzyciele mogą zakwestionować tę czynność, np. poprzez skargę pauliańską, i domagać się uznania jej za bezskuteczną.

Warto również pamiętać, że świadczenia wypłacane przez fundację na rzecz beneficjentów – takich jak fundator lub członkowie rodziny – mogą zostać zajęte przez komornika, jeśli dana osoba jest dłużnikiem. Dotyczy to między innymi dywidend wypłacanych z zysków osiąganych przez spółkę z o.o. należącą do fundacji.

Przykład praktyczny

Fundator wnosi do fundacji rodzinnej 100% udziałów w swojej spółce z o.o., zanim powstaną jego osobiste zobowiązania. Fundacja zarządza udziałami, odbiera dywidendy i może je wypłacać wskazanym beneficjentom. Jeśli fundator zaciągnie później dług, komornik nie zajmie udziałów (bo należą do fundacji), ale jeśli spółka z o.o. będzie stroną zobowiązania – jej majątek będzie podlegać egzekucji.